İZMİR’DE TARİHİ SİNAGOGLAR & Yahudi Kültür Mirası

Tur danışmanımız Nesim Bencoya, İzmir Yahudi Kültür Mirası Projesi koordinatörüdür.

İzmir Tarihi Liman Kenti
Kemeraltı Çarşısı ve çevresini kapsayan İzmir Tarihi Kent Merkezi’nin, UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne alınırken, dünyada başka bir örneği olmayan Havra Sokağı Sinagogları İzmir Tarihi Liman Kenti Kültür Envanteri içinde önemli bir yer tutmaktadır (2020) .

TUR PROGRAMI

Sabah saat 10.30 ‘da İki Çeşmelik’te AGORA ÖREN YERİ yakınında İKİÇEŞMELİK POLİS ANI EVİ önünde buluşuyoruz. Hiç vakit kaybetmeden turumuza başlıyoruz.

Konumuz, 1400’lü yıllar sonrasında İzmir’de kimlerin nerelerde yaşadığına dair bir sohbetle açılıyor. “Osmanlı İmparatorluğu Dönemi” İzmir’inde, 17 ve 18 yüzyıllarda Musevi’ler nerede yaşıyorlar, nasıl bir hayat sürüyorlardı? Bu soruların cevabı için öncelikle “Aile Evi’ olarak tanıdığımız bir “Kortijo”yu konuşuyoruz. Kurtuluş Mahallesi içinden dolaşarak 18.yy İzmir’ini zihnimizde canlandırmaya çalışıyoruz.

Sonra İkiçeşmelik’e dönüş yaparak, Sinagog ziyaretlerine başlıyoruz. Bugün göreceğimiz Sinagogların çoğu Sefarad Yahudileri tarafından 16. ve 17. yüzyıllarda inşa edilmiştir. Endülüs’e dayanan karakteristikleri yansıtırken, özgün yerel özellikler de taşırlar. Bazıları bitişik olan bu yapılar dünyada çok ender rastlanan bir sinagoglar semti oluşturur. 20. yüzyılın başlarında İzmir’de 50’ye yakın Sinagog ve Midraş (okuma odası) etkin bir şekilde kullanılmaktaydı. Günümüze ulaşanların sayısı ise yaklaşık 12 kadardır.

Havra Sokağı’ndan geçerken; semtin tarihçesi, Yahudi ibadethanelerinin burada yoğunlaşmasının nedenleri, günümüze ulaşan ve ulaşamayan dini yapılar hakkında bilgi alıyoruz. Şalom – Algazi- Sinyora Giveret- Sinagog’larını görüyoruz. Bikkur Holim Sinagog’unu küçük gruplarla geziyoruz. Restorasyonu tamamlanan Etz Hayim Sinagogunu, yıkıntılar içinden yeniden hayat bulan Talmud Tora (Hevra) Sinagogunu geziyor ve mümkün olursa, koruma altına alınmak üzere çalışmalara başlanan Foresteros Sinagoguna da bakmak istiyoruz.

Bakışlarımızı Kadifekale‘ye döndürdüğümüzde, Agora Kazı alanı içindeki Sabetay Sevi evini görüyor ve ondan söz ediyoruz. Sabetay Sevi 1 Ağustos 1626 yılında İzmir’de dünyaya gelmiştir. Boyutları Türkiye sınırlarını aşan ve aynı zamanda günümüze kadar önemli bir araştırma ve tartışma konusu olan Sabetaycılığın simgesel doğum yeri, İkiçeşmelik semtindeki bu evdir.

Sohbetimize Müslüman ve Ermeni mahalleri arasında kalmış olan Yahudi Mahalleri ile devam ediyoruz. Dışarıdan bakarak bilgi alacağımız Portekiz Sinagogu, Hahamhane, Yetimhane, Beit Hillel derken öğle saatlerini buluyoruz.

Öğle yemeği molasını Kemeraltı’nda serbest mola vererek geçiriyoruz. Vereceğimiz buluşma saatinde Saat kulesi önünde buluşarak Tramvay ile Karataş Semtine gideceğiz. Karataş’ta Beth İsrael Sinagoguna
randevumuz var. Günümüzde düğünlere, geleneksel törenlere sahne olan Beth İsrael’i gezdikten sonra, 1907 yılında Nesim Levi Bayraklı adında bir hayırsever tarafından yaptırılan Tarihi Asansör’e çıkıyoruz.

Gürçeşme mezarlığını bu turumuzda göremesek de üzerine sohbet ediyoruz. Mezarlıkta 15.000 kadar mezar taşı olduğunu, Cemaatin kurucusu olan ve 17. Yüzyılda vefat eden Haham Yosef Eskapa’nın, Haham Hayim Palaçi ile oğlu Haham Avraham Palaçi’nin tarihi kişilikleri hakkında bilgi alıyoruz.

Saat 16.00- 17.00 civarında gezimizi sonlandırarak katılımcılarımızla bir başka turda görüşmek üzere vedalaşıyoruz.